Türkiye tarım zengini ülkeler listesinden tarım yoksulu ülkeler sıralamasına girmiş bulunuyor. Bugünlerin gündeme oturan tarım ürünü ise soğan oldu.

Geçmiş dönemlerde vatandaşlar soğanı kilo işi almak yerine çuvalla alırken şimdi ise tane tane alıyorlar. Marketlerde fiyatlar 30 liraya ulaşmış durumda, pazarda ise 20 liraya kadar yükseldi.

Yanlış tarım politikaları üretim bakımından dünyada ilk 5te olduğumuz kuru soğanı artan fiyatlar yüzünden vatandaş mutfağına zor götürüyor. Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım bu durumun sebeplerini teker teker açıkladı. İşte o yazı;

‘’Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine bakılırsa, Türkiye’nin kuru soğan üretimi, verimliliği konusunda hiç bir sorunu yok. Yeterlilik oranı yüzde 114,7 seviyesinde. Kişi başına yıllık kuru soğan tüketimi 23,1 kilo. Üretim bakımından dünyadaki ilk 5 ülke arasındayız. İhracatta ilk 6 ülkeden biriyiz. Normal koşullarda Türkiye’nin kuru soğanda fiyat sorunu yaşamaması gerekiyor.

Uygulanan günübirlik yanlış politikalar, dış ticaret uygulamaları, kuru soğanda istikrarsız bir fiyat ve zamları getirdi.

Sadece son 5 yılda yaşananlara bakarsak, kuru soğan fiyatının ve daha da önemlisi ülke tarımının neden bu hale geldiğini çok net görebiliriz.

SON 5 YILDA KURU SOĞAN İÇİN NELER YAPILDI?

Fiyatlar ithalatla düşürülmeye çalışıldı: Bundan 5 yıl önce 2018’in Mayıs ayında iklim koşullarına bağlı olarak üretimin azalması, yaşanan hastalık ve depodaki çürüme nedeniyle piyasaya arz edilen soğan miktarı azalmış ve fiyatlar artmaya başlamıştı. O dönemde markette, pazarda 1,5-2 lira olan kuru soğan 5 lirayı gördü. Dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi fiyat artışına kızdı ve ithalat yapacaklarını açıkladı. İthalatla fiyatlar düşürülmeye çalışıldı. Bugün gelinen noktada kuru soğan fiyatı 5 yıl öncesinin 5 katı. Yani ithalat çare olmadı. Bundan sonra da olmayacaktır.

Depolar basıldı, soğan tüccarları terörist ilan edildi: Artan kuru soğan fiyatına karşı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan harekete geçti. Soğan depoları basıldı, tüccarlar terörist ilan edildi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 21 Kasım 2018’de muhtarlarla buluşmasında yaptığı konuşmada şunları söyledi :” Patatesi stokluyorsunuz. Soğanı stokluyorsunuz, sebzeyi, meyveyi stokluyorsunuz. Bundan sonra aldığımız ihbarlar sebebiyle bütün bu stokların yapıldığı depoları basacağız. Kimse benim vatandaşıma, benim halkıma pahalı ürün yedirme hakkına sahip değil, bu böyle biline. Ondan sonra da ne diyorlar, hastalıklı, çürüdü. Ya sen çürüttün be. Sen hastalıklı hale getirdin. Bunlar havasız kalınca ne olacak, tabii ki çürüyecek. Onun için asla taviz yok.”

Soğan depolanmazsa fiyat artar: Türkiye’de soğan ekimi ve hasadı iki dönemde yapılır. Turfanda ve depolanabilir olmak üzere iki tür soğan ekimi ve hasadı olur. Kısa gün soğanı olarak bilinen çeşitler Eylül-Ekim aylarında tarlaya ekilir. Nisan – Mayıs döneminde ise bunların hasadı yapılır. Turfanda soğan olarak da bilinen kısa gün soğanı bu dönemde tüketilir. Yani uzun süreli depolanamaz. Uzun gün soğanı olarak adlandırılan çeşitler ise Ocak, Şubat, Mart aylarında tarlaya ekilir. Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında hasat edilerek depolanır. Depolanması gerekiyor. Çünkü Sonbahar ve kış döneminde bu soğanlar piyasaya arz edilerek tüketilir. Depolanmazsa yiyecek soğan olmaz. Fiyat artar.

İthalat vergisi sıfırlanarak ithalat kapısı açıldı: Hükümet depo baskınlarıyla yetinmedi. Soğan ithalatının da kapısını sonuna kadar açtı. Yerel seçimler öncesinde 15 Ocak 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kuru soğanda yüzde 49,5 olan gümrük vergisi 28 Şubat 2019’a kadar sıfırlanarak ithalat kapısı açıldı.

İthalat serbest, ihracat izne bağlandı: 2018 ve 2019’da yaşanan fiyat artışını tekrar yaşamamak için bu kez 2020 yılı başında soğan ve patates ihracatına kısıtlama getirildi. İhracat izne bağlandı.

İthalatın serbest ihracatın fiili olarak durdurulması sonucu 2020 yılının Nisan ayında üreticide kuru soğanın kilosu 1 liranın altına düştü. Soğanı tarladan toplama maliyeti bile fiyatın üstünde olunca büyük sorun yaşandı.

Pandemi tüketimi azalttı, fiyatlar düştü: Covid 19 pandemisi ile herkes eve kapandı. Restoranlar, toplu tüketim yerleri, turizm tesisleri kapanınca soğan tüketimi azaldı. Böyle bir dönemde Irak Tarım Bakanlığı Mart 2021’de soğan ithalatını yasakladığını duyurdu. Türkiye’nin soğan ihracatında ilk sırada olan Irak’ın bu kararı üreticiye büyük darbe vurdu. İhracat durunca fiyat düştü ve üretici bir kez daha zarar etti. Soğan ekiminden vazgeçenler oldu.

Toprak Mahsulleri Ofisi depodaki soğanları aldı: Pandemi nedeniyle restoranlar, turizm işletmeleri kapanınca tüketim azaldı. İthalatın serbest ihracatın ise kısıtlanması ile kuru soğan ve patates üreticinin elinde kaldı. Yemeklik patates ve kuru soğanlar, İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca Valiliklerin gözetiminde, ihtiyaç sahibi tüketicilere ücretsiz dağıtıldı. Valiler, kaymakamlar bedava soğan dağıtıyoruz töreni düzenleyip fotoğraf çektirdiler.

Üretim azalınca fiyat yeniden fırladı: Bütün bu uygulamalar, günübirlik politikalar sonucunda Türkiye İstatistik Kurumu’na göre 2021 yılında 2,5 milyon ton olan kuru soğan üretimi, 2022 yılında yüzde 6 oranındaki düşüşle 2 milyon 350 bin tona geriledi. Gerçekte üretim daha çok azaldığı tahmin ediliyor. Pandemi sonrası tüketimde de hızlı artış oldu. Ayrıca hava şartlarının da etkisi ile depolarda yine çürüme oldu. Piyasaya arz edilen soğan miktarı azaldı. Fiyat hızla yükselerek 10 liranın üzerine çıktı.

İhracata bir kısıtlama daha: Ticaret Bakanlığı 25 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlana tebliğ ile kuru soğanın da olduğu 6 ürünü “ihracatı kayda bağlı mallar listesine “ aldı. Kuru soğan ihracatında bu karar nedeniyle hala bir kısıtlama var.

SOĞAN NEDEN 30 LİRA OLDU?

Kuru soğan fiyatlarındaki artışın temel nedeni üretimdeki azalma. Ayrıca iklim şartlarına bağlı olarak havaların sıcak gitmesi depolardaki ürünün yeşillenmesine, çürümesine neden oldu. İklim şartlarına uygun olmayan depolarda soğan çok kolay bozulabiliyor. Soğanın birkaç kez elden geçirilmesi sağlam olanların piyasaya sürülmesi ile maliyetler dolayısıyla fiyatlar artıyor.

2021 yılında tarlada fiyat 1 liranın altına düşünce üretici zarar etti ve ekimi azalttı. TÜİK’in verilerine de yansıdığı gibi 2022 üretimi azaldı. Fiyat arttı.

Ayrıca Mart ve Nisan ayları soğanda geçiş dönemi kabul ediliyor. Depolarda yeterli miktarda soğan olmadığında Mart ve Nisan’da fiyatlar artar. Tüccar bu geçiş dönemini fırsata çeviriyor. Nisan’da yeni ürün piyasaya çıkıncaya kadar fiyatlar yüksek seyrediyor. Yeni ürün çıkınca fiyat düşer. Şu anda fiyatlar en üst seviyede. Adana, Hatay Reyhanlı’da hasat başladı. Bu yeni soğan piyasaya girdikçe fiyat düşer.

Özetle, kuru soğan deyip geçmemek lazım. Zengin, fakir herkesin mutfağına giren kuru soğanda yaşananlar, uygulanan politikalar tarımda yapılan yanlışların yansıması niteliğinde. Yukarıda yazdıklarımız birçok ürün için geçerli. Soğan yerine patates yazın, domates yazın aynı senaryoyu görürsünüz. Günübirlik politikaların ve uygulamaların faturasını üretici, tüketici, toplumun her kesimi ödüyor.’’